Referentiekader

We dichten op basis van wat we waarnemen, de mensen een aantal kenmerken toe. Dat is heel normaal. We vertrekken hierbij vanuit ons eigen referentiekader of bril.

Het referentiekader is een combinatie van

persoonlijke waarden
standpunten
normen
ervaringen

die bepalen hoe je iets

waarneemt
beoordeelt

die richting geeft

in het verwerken van informatie
in handelen

Emoties hebben een belangrijke plaats in je referentiekader.

Onze ervaringen krijgen een betekenis door de emotionele waarde die we er aan geven. Als we aan een herinnering denken, dan maakt dit automatisch emoties bij ons los. Van sommige herinneringen worden we vrolijk. Andere herinneringen maken ons boos of verdrietig. De herinnering aan een ervaring krijgt door de tijd soms een andere betekenis. Als men je vraagt enkele belangrijke gebeurtenissen uit je leven op te noemen, kunnen deze door de tijd heen emotioneel anders aanvoelen. Dat komt omdat we ouder zijn geworden of meer inzicht hebben gekregen waardoor we gebeurtenissen kunnen plaatsen in hun context of meer kunnen relativeren. Door inzicht te krijgen in het thema armoede kunnen we emoties en gedrag van kinderen en ouders in armoede beter begrijpen.

Een mens is zich maar deels bewust van dit referentiekader. Dat maakt we sommige dingen gemakkelijker waarnemen dan andere dingen. Dat wordt duidelijk in het volgend filmpje:

Duur: 1m54

Klik op de afbeelding

Vul aan op het forum - Waarom is stilstaan bij je referentiekader belangrijk als professional?

Omdat ieders referentiekader uniek is, heeft iedereen een persoonlijk beeld van wat 'waar' is. Ook een ander heeft een eigen referentiekader, wat in een dialoog veel waarheden met zich mee brengt. Het gezegde “Ieder zijn waarheid” bevat dus écht een kern van waarheid. Door de verschillende referentiekaders wordt het een stuk moeilijker om elkaar te begrijpen en ontstaan er snel misverstanden.

Dit is de bril van Aaron uit 2006. De bril zou er vandaag anders uitzien. Niet alleen heeft Aaron vandaag meer ervaringen, hij heeft ook een aantal blinde vlekken. Deze blinde vlekken veranderen regelmatig. Door zelfkennis krijgt hij meer inzicht in zijn blinde vlekken.

Reflectievragen

1. Hoe word je bewust van je referentiekader?

2. Heeft de school, als instituut, ook een referentiekader? Jouw team? Waar merk je dat aan?

3. Welke elementen hebben een invloed op jouw referentiekader? Op dat van je school?

Het is functioneel om mensen in groepen in te delen, omdat we zo de wereld om ons heen proberen te begrijpen. Een stereotype is een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid. Maar juist omdat stereotypes onbewuste aannames zijn, is het lastig om ze te corrigeren.

In onderstaande afbeelding kun je verschillende stereotypen terugvinden.

Welke stereotype beelden herken jij en in welke groep (hokje) zou jij je plaatsen?

Een aantal dingen van onze identiteit staan vast. 'Leeftijd’ bijvoorbeeld, dat kan niet veranderen. Andere dingen zijn maakbaar. Je kunt kiezen welke kleur je haar heeft bijvoorbeeld. Je hebt van misschien geen zwart haar maar je kunt je haar verven of een pruik opzetten.

Hokjes zorgen ook voor herkenning: “He, dit herken ik, ik ben niet de enige die homo is.” Ze kunnen bevrijdend en emanciperend werken. Het zorgt ervoor dat lotgenoten elkaar kunnen vinden.

Wat zijn de voor- en nadelen van hokjes of deelidentiteiten in jouw persoonlijke leven?

Qua identiteit is het niet-benoemen van verschillen ontkennen dat we verschillend zijn. We horen allemaal thuis in verschillende hokjes, wat ons juist erg uniek maakt. We willen hier zelfs allemaal graag in erkend worden.

Waarom willen mensen zo graag van die hokjes af? Het ligt er heel erg aan wie je in een hokje plaatst en vooral wáárom. Als je jezelf op een bepaalde manier labelt en duidelijk bent over wat dat betekent voor jou, is dat anders dan wanneer iemand anders jou in een hokje plaatst.

Wanneer de andere een negatief (waarde)oordeel geeft aan een hokje, vinden we dat pijnlijk. Terwijl een positief (waarde)oordeel van een hokje fijn aanvoelt.

Misschien moeten we niet af willen van hokjes, maar moeten we juist meer hokjes bedenken. Hoe meer hokjes, hoe meer ruimte voor de menselijke diversiteit. We behoren met onze deelidentiteiten tenslotte thuis in meerdere hokjes. We moeten leren met de verschillende hokjes om te gaan.

Opdracht: Wie zijn de leerlingen in je klas?

Welk beeld heb je bij je eerste ontmoeting over hen:

Als je naar hun naam kijkt?
Wie is de primus van de klas, denk je? Wie is leergierig?
Wie is sportief?
Welk kind gaat voor jou een uitdaging zijn?
Welk kind heeft het moeilijk met zichzelf?
Kan je raden hoe je leerlingen thuis opgroeien?
Welk kind is een enig kind?
Welk kind is thuis verwend?

Vanaf wanneer en hoe leer je je leerlingen echt kennen? Klopte dan het eerste beeld dat je over hen had?

Wat gebeurt er als twee klassen elkaar voor het eerst zien en alleen naar hun allereerste indruk van elkaar mogen luisteren?

Tussenuur zocht het uit bij het Grotius college in Delft!

Duur: 5m50

Sommige mensen pleiten voor de afschaffing van het hokjesdenken. Het wij-zij denken voorbij. We laten ons niet graag in hokjes stoppen, ook niet door onszelf. Als je op een datingsite een profiel zou aanmaken, zet je jezelf automatisch in allerlei hokjes. We bestaan namelijk uit veel deelidentiteiten en nemen verschillende rollen op ons.

Als je een datingprofiel zou aanmaken in welke hokjes of deelidentiteiten zou je jezelf plaatsen?

Volgens professor Wigboldus, professor en hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud universiteit Nijmegen, zit er in ieder van ons een hokjesdenker. Hij laat zien dat - ondanks de slechte reputatie van een hokjesgeest - categoriseren juist functioneel is.

Duur fragment 15'43"